فرصت طلایی ایران در تجارت جهانی از پیچیدگی صادرات تا نقش آفرینی فناورانه
به گزارش آچار، بررسی گزارش جدید آنکتاد از وضعیت تجارت جهانی نشان داده است که باآنکه صادرات ایران از نظر فناوری فراتر از سطح توسعه اقتصادی کشور قرار دارد، اما نبود پیوند با زنجیره های جهانی تولید، وابستگی به واردات غذا، و تمرکز صادراتی به چند مقصد محدود، ایران را در موقعیتی صدمه پذیر و دور از اقتصادهای هم تراز قرار داده است.
امیرعباس محمدی کوشکی، سرپرست تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران در گفتگو با ایسنا، با اشاره به انتشار گزارش سالانه «آمارها و روندهای کلیدی در تجارت بین الملل ۲۰۲۴» توسط کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (UNCTAD)، اظهار داشت: این گزارش با تأکید بر داده های رسمی از پایگاه آماری UNCTADStat و سامانه تجارت سازمان ملل (COMTRADE)، تصویری جامع و تحلیلی از وضعیت تجارت جهانی و جایگاه کشورها عرضه می کند.
وی با استناد به آمارهای عرضه شده در این گزارش، اظهار داشت: مجموع ارزش تجارت جهانی کالا و خدمات در سال ۲۰۲۳ حدود ۳۳ تریلیون دلار برآورد شده که از این مقدار، حدود ۲۵ تریلیون دلار مربوط به تجارت کالا و نزدیک به ۸ تریلیون دلار مربوط به خدمات بوده است.
محمدی کوشکی اضافه کرد: در صورتیکه تجارت جهانی کالاها در سال قبل کاهش ۴.۳ درصدی را تجربه کرده، تجارت خدمات رشد قابل توجهی معادل ۸.۳ درصد داشته است. این رشد به طور عمده ناشی از رونق خدمات دیجیتال پذیر، مالی و مسافرتی در سطح بین الملل بوده است.
وی با اشاره به سفارش های کلیدی این گزارش، اظهار داشت: آنکتاد بر ضرورت تنوع بخشی به صادرات، کاهش وابستگی به منابع خام، ورود به زنجیره های جهانی تولید و افزایش تاب آوری اقتصادی کشورها در مقابل نوسانات بازار جهانی تاکید کرده و نقش خدمات نوین و دیجیتال در آینده تجارت جهانی را برجسته دانسته است.
محمدی کوشکی با اشاره به داده های عرضه شده در رابطه با ایران، اشاره کرد: در بازه زمانی ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳، ایران رشد مثبت صادراتی در بازه ۵ تا ۲۵ درصد را تجربه کرده و در عین حال واردات آن بیشتر از ۲۵ درصد رشد داشته است؛ موضوعی که مبین احیای نسبی تجارت خارجی کشور با وجود محدودیت های بین المللی است.
وی اضافه کرد: نسبت تجارت خارجی ایران به تولید ناخالص داخلی (GDP) در سطح متوسط یعنی بین ۲۰ تا ۳۰ درصد قرار دارد. این امر نشان میدهد که اقتصاد ایران نه کاملا درون گراست و نه وابستگی افراطی به تجارت خارجی دارد و امکان توسعه تعاملات خارجی برای کشور برقرار است.
سرپرست تیم ملی اختراعات و نوآوری ایران، اضافه کرد: بر طبق این گزارش، ایران از نظر شاخص موقعیت خالص غذایی و انرژی در وضعیت دوگانه ای قرار دارد؛ به شکلی که از یک سو، جزء کشورهایی با کسری بالا در تجارت مواد غذایی است که نشان دهنده وابستگی شدید به واردات کشاورزی و مواد غذایی است و از طرف دیگر، در قسمت انرژی، مازاد بسیار بالایی دارد و به عنوان یک صادرکننده مهم نفت و گاز در منطقه و جهان شناخته می شود.
وی اشاره کرد: نکته قابل توجه در ساختار صادراتی ایران در سال ۲۰۲۳، عدم وابستگی صرف به منابع خام یا محصولات کشاورزی است و تنوع کالاهای صادراتی در سطح نسبتاً مناسبی قرار دارد. اما ایران از نظر پیوستگی به شبکه های جهانی تولید در وضعیت بسیار ضعیفی قرار دارد و در شاخص ادغام صنعتی، هیچ امتیازی کسب نکرده است.
به قول محمدی کوشکی، در شاخص تنوع صادرات، ایران عملکرد قابل قبولی از نظر تنوع محصولی دارد، اما تنوع جغرافیایی مقاصد صادراتی پایین گزارش شده است. این بدان معناست که در صورت ایجاد اختلال در چند کشور مقصد اصلی، تجارت خارجی ایران ممکنست صدمه پذیر شود.
وی ادامه داد: در شاخص پیچیدگی صادراتی (EXPY) که میزان فناوری و ارزش افزوده کالاهای صادراتی را می سنجد، ایران در سطح متوسط قرار گرفته، اما سطح پیچیدگی صادراتی بالاتر از سطح درآمد سرانه کشور است. این مساله نشان دهنده آن است که ساختار صادرات ایران پیچیده تر از مرحله فعلی توسعه اقتصادی کشور است و می تواند مبنایی برای سرمایه گذاری هدفمند در قسمت های صنعتی و فناورانه باشد.
ایشان سپس به چالش های مهم تجارت خارجی کشور اشاره نمود و اظهار داشت: وابستگی بالا به واردات غذا، تمرکز جغرافیایی صادرات، عدم پیوند با زنجیره های جهانی تولید و ضعف زیرساخت های دیجیتال در تجارت از مهم ترین چالش های موجود است. همینطور تحریم ها و محدودیت های مالی بین المللی هم همچنان از موانع کلیدی محسوب می شوند.
محمدی کوشکی راهکارهای پیشنهادی برای بهبود وضعیت تجارت خارجی کشور را چنین برشمرد: توسعه صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا، تقویت توافق نامه های تجاری منطقه ای، جذب سرمایه گذاری خارجی در قسمت های صنعتی و ارتقاء فناوری های صادرات محور.
دکتر الهام مقدم نیا، رئیس ارتباط با صنعت واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی هم در گفتگو با ایسنا، با تأیید تحلیل های عرضه شده اظهار داشت: مطالعات راهبردی نشان میدهد که استفاده هدفمند از تکنولوژی های جدید، بخصوص هوش مصنوعی می تواند نقش تعیین کننده ای در غلبه بر چالش های تجارت خارجی ایفا کند.
وی ادامه داد: استفاده از الگوریتم های تحلیل داده، پلت فرم های هوشمند صادراتی و ابزارهای دیجیتال در فرآیندهای لجستیکی، گمرکی و بازاریابی می تواند زمینه ساز افزایش رقابت پذیری محصولات ایرانی در بازارهای نوظهور مانند بریکس شود.
مقدم نیا تاکید کرد: تکنولوژی های جدید بخصوص هوش مصنوعی، با قابلیت پیش بینی تقاضای بازار، مدیریت هوشمند زنجیره تأمین، دیجیتالی سازی فرآیندهای گمرکی و عرضه خدمات فناورانه صادراتی، نقش برجسته ی در کاهش هزینه های تجارت و ایجاد مزیت رقابتی برای ایران ایفا می کند.
وی اظهار داشت: نوآوری فناورانه در عرصه های صنعتی، فنی و خدمات مهندسی یکی از اصلی ترین مسیرهای ورود ایران به عرصه های جدید تجارت بین الملل و عبور از اقتصاد منابع محور بسمت اقتصاد نوآور و مبتنی بر تکنولوژی است. این گزارش، فرصتی پرارزش برای بازبینی در سیاستهای تجاری کشور و حرکت به سمت اقتصادی دانش بنیان و پویاست.
عملکرد صادرات و رقابت پذیری صادراتی
رشد صادرات کالا و خدمات (۲۰۱۸–۲۰۲۳): ایران: مثبت (بین ۵٪ تا ۲۵٪)
تحلیل این آمار نشان میدهد ایران توانسته با وجود فشارهای اقتصادی، رشد پایدار در صادرات را حفظ کند. این مساله مبین ظرفیت صادراتی متنوع و انعطاف پذیری برخی بخش های صنعتی کشور است.
رشد واردات کالا و خدمات (۲۰۱۸–۲۰۲۳): ایران: بسیار مثبت (بیش از ۲۵٪)
رشد چشم گیر واردات نشان دهنده افزایش تقاضا برای کالاهای مصرفی و سرمایه ای است و می تواند بازتابی از نیازهای تولید و بهبود نسبی اقتصاد بعد از دوران رکود باشد.
تمایل به واردات و صادرات نسبت به GDP
نسبت واردات به تولید ناخالص داخلی (۲۰۲۳): ایران: متوسط (۲۰٪ تا ۳۰٪)
تحلیل: واردات ایران بخش قابل توجهی از تقاضای کل اقتصاد را تأمین می کند. این نشان دهنده نقش تجارت خارجی در پشتیبانی از تولید و مصرف داخلی است.
نسبت صادرات به تولید ناخالص داخلی (۲۰۲۳): ایران: متوسط (۲۰٪ تا ۳۰٪)
تحلیل: صادرات هم سهمی میانه در ساختار اقتصادی ایران دارد. این وضعیت، زمینه رشد بیشتر در عرصه صادرات غیرنفتی را فراهم می آورد.
موقعیت خالص غذایی و انرژی
تراز خالص غذایی (۲۰۲۳): ایران: کسری بسیار بالا (بین -۱ تا -۰.۵)
تحلیل: وابستگی شدید به واردات مواد غذایی یک نقطه ضعف راهبردی در اقتصاد ایران است که در وضعیت بحران جهانی غذا یا محدودیت ارزی می تواند بسیار صدمه زا باشد.
تراز خالص انرژی (۲۰۲۳): ایران: مازاد بسیار بالا (بین ۰.۵ تا ۱)
تحلیل: ایران از صادرکنندگان بزرگ انرژی است و این مازاد می تواند منبع مهم درآمد ارزی و قدرت ژئوپلیتیکی برای کشور باشد، بخصوص در وضعیت جهانی سازی انرژی.
وابستگی به منابع اولیه و ادغام در تجارت صنعتی
وابستگی صادرات به منابع اولیه (۲۰۲۳): ایران: بدون وابستگی
تحلیل: صادرات ایران برخلاف خیلی از کشورهای درحال توسعه، تنها بر پایه مواد خام نیست و نشانه هایی از تنوع ساختاری در آن مشاهده می شود.
میزان ادغام در شبکه های تولید جهانی (۲۰۲۳): ایران: بدون ادغام (No integration)
تحلیل: ایران از زنجیره های ارزش منطقه ای و جهانی فاصله دارد و این ضعف باعث از دست رفتن فرصت های همکاری صنعتی، ارتقاء فناوری و توسعه صادرات پیچیده تر می شود.
تنوع صادرات
شاخص تنوع محصولات صادراتی (۲۰۲۳): ایران: بالا (High: 0.01 تا 0.05)
تحلیل: ایران در سبد کالاهای صادراتی خود تنوع قابل قبولی دارد و این امر از شدت وابستگی به چند کالای خاص جلوگیری می کند.
شاخص تنوع مقاصد صادراتی (۲۰۲۳): ایران: پایین (Low: 0.15 تا 0.25)
تحلیل: مقاصد صادراتی ایران محدود هستند. این تمرکز جغرافیایی، کشور را در مقابل تحریم ها یا تغییرات بازارهای خاص صدمه پذیر می کند.
پیچیدگی صادرات و شکاف پیچیدگی صادراتی
سطح پیچیدگی صادراتی (۲۰۲۳): ایران: متوسط (۱۵٬۰۰۰ تا ۲۰٬۰۰۰)
تحلیل: کالاهای صادراتی ایران از نظر فناوری و ارزش افزوده در سطح میانه قرار دارند. این وضعیت نشان دهنده وجود ظرفیت توسعه در بخشهایی مانند پتروشیمی، صنایع متوسط و برخی تجهیزات فنی است.
شکاف پیچیدگی نسبت به سطح توسعه (۲۰۲۳): ایران: پیچیده تر از سطح توسعه (0.05 تا 0.3)
تحلیل: ساختار صادراتی ایران پیشرفته تر از آن چیزی است که از نظر سطح درآمد سرانه انتظار می رود. این یک فرصت راهبردی برای رشد صنعتی و جهش فناورانه شمرده می شود.
نسبت واردات به تولید ناخالص داخلی (۲۰۲۳)
ایران: متوسط (۲۰٪ تا ۳۰٪)
تحلیل: واردات ایران بخش قابل توجهی از تقاضای کل اقتصاد را تأمین می کند. این نشان دهنده نقش تجارت خارجی در پشتیبانی از تولید و مصرف داخلی است.
نسبت صادرات به تولید ناخالص داخلی (۲۰۲۳)
ایران: متوسط (۲۰٪ تا ۳۰٪)
منبع: آچار
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب